Trafolarda Nem: Görünmez Düşman. Kurutma Fırınının Tesis Güvenliğindeki Kritik Rolü.

Trafo Neden Sadece Yağdan İbaret Değildir?

Güç transformatörleri (trafolar), bir enerji tesisinin en pahalı ve en stratejik bileşenleridir. Bu varlıkların ömrünü (genellikle 30-40 yıl) belirleyen temel faktör ise, sargıları çevreleyen katı (selüloz/kağıt) ve sıvı (yağ) izolasyon sisteminin sağlığıdır.

Tesis yöneticileri genellikle trafo yağı testlerine (delinme gerilimi, DGA) odaklansa da, asıl "görünmez düşman" yağın içinde çözünmüş halde veya katı izolasyona hapsolmuş NEM (Su) molekülleridir.

Trafo yağı filtrelenebilir (treatman), ancak selüloz izolasyona işlemiş nem, ancak vakum altında kontrollü kurutma (Kurutma Fırını) işlemiyle dışarı atılabilir. Bu yazıda, bu işlemin neden bir "bakım" değil, "hayat kurtarma" operasyonu olduğunu teknik detaylarıyla inceleyeceğiz.

1. Nemin Trafodaki Yıkıcı Etkisi: "Hızlı Yaşlanma"

Trafonun içindeki nem, iki temel yıkıcı etkiye sahiptir:

  • Dielektrik Dayanımın Çöküşü: Nem, yağın ve daha da önemlisi katı izolasyonun delinme gerilimini (dielectric strength) dramatik bir şekilde düşürür. Bu durum, sistemde bir arıza veya ani gerilim dalgalanması (transient) anında, trafonun sargıları arasında atlamalara (ark) ve katastrofik bir arızaya yol açabilir.

  • Selüloz İzolasyonun Hızlı Yaşlanması: Trafo çalıştıkça ısınır. Isı + Nem, selüloz (kağıt) izolasyonun kimyasal yapısını bozarak polimer zincirlerini kırar (depolimerizasyon). Teknik bir kural olarak, izolasyondaki nem miktarının her iki katına çıkması, trafonun kağıt ömrünü yarı yarıya azaltır. Yani nemli bir trafo, kuru bir trafoya göre iki kat daha hızlı yaşlanır.

2. "Kurutma Fırını" Ne Yapar? (Sadece Isıtmaz)

Trafo kurutma fırınları, basit bir ısıtıcıdan çok daha fazlasıdır; bunlar yüksek vakum ve kontrollü ısı prensibiyle çalışan sofistike endüstriyel proseslerdir.

Amaç, yağı değil, selüloz izolasyonun derinliklerine işlemiş suyu çıkarmaktır.

İşlem (Vakumlu Kurutma Prensibi):

  1. Vakum Uygulaması: Trafo tankının içindeki hava boşaltılır (vakum uygulanır).

  2. Düşük Basınçta Kaynama: Vakum altında, suyun kaynama noktası 100°C'nin çok altına (örn. 60-70°C) düşer.

  3. Kontrollü Isıtma: Trafo sargıları (fırın içi sıcak hava veya özel sirkülasyonla) bu düşük sıcaklıklara kadar kontrollü olarak ısıtılır.

  4. Ekstraksiyon (Çıkarma): Kağıt izolasyonun içindeki hapsolmuş nem, düşük basınç ve ısı etkisiyle buharlaşır (fazasını değiştirir) ve vakum sistemi tarafından tank dışına emilir.

Bu işlem, basit bir "sıcak yağ sirkülasyonu" işleminin (on-site bakım) haftalarca yapamayacağı derinlikte bir nem alımını saatler içinde gerçekleştirir.

3. Hangi Durumlarda Kurutma Fırını Şarttır?

Bu işlem genellikle iki durumda zorunludur:

  • 1. Fabrikasyon (İmalat Sonrası): Yeni üretilen bir trafonun sargıları, atmosferik nemi çeker. Trafoya yağ doldurulmadan önce, "ömrünün sıfır noktası" olarak kabul edilen bu aşamada fırınlama işlemi yapılmazsa, trafo "kusurlu" olarak servise başlar.

  • 2. Büyük Bakım ve Onarım (Revizyon): Trafonun tankı açıldıysa (örn. sargı onarımı, iç bakım), aktif kısım (sargılar ve çekirdek) kaçınılmaz olarak atmosferden hızla nem çeker. Bu işlem sonrası trafo tekrar yağ ile doldurulmadan önce mutlaka vakumlu kurutma fırınına alınmalıdır.

  • 3. Yaşlı Trafoların Rehabilitasyonu: İleri düzey testler (örn. Dielektrik Frekans Tepkisi - DFR/FDS) sonucunda katı izolasyonda yüksek nem tespit edilen yaşlı trafoların ömrünü uzatmak için bu işlem bir rehabilitasyon olarak uygulanabilir.

Sonuç: Kurutma, Maliyet Değil, Varlık Korumasıdır

Aybem Enerji olarak Test ve Devreye Alma süreçlerinde, trafoların sadece anlık çalışmasını değil, uzun vadeli sağlığını da analiz ederiz. Sahada yaptığımız testler (yağ testleri, izolasyon testleri), bir trafonun "görünmez düşman" olan neme karşı ne kadar savunmasız olduğunu ortaya koyar.

Unutmayın; bir trafonun ömrü, demir veya bakırın ömrü değil, içindeki selüloz izolasyonun ömrü kadardır. Kurutma fırını (vakumlu kurutma), bu ömrü koruyan ve tesisinizin milyonlarca liralık varlığını güvence altına alan en kritik mühendislik işlemidir.

Yusuf TEKATLI Kurucu, Elektrik-Elektronik Mühendisi Aybem Enerji

Share